Eldor Aripov: Markaziy va Janubiy Osiyo chorrahasida joylashgan qadimiy Termiz asrlar davomida mintaqalararo bog‘lanishning “tugun nuqtasi” bo‘lib kelgan
Bugun ertalab Termizda Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik bo‘yicha Termiz dialogining birinchi majlisi boshlandi. Mavzu — «Tinchlik, do‘stlik va farovonlik umumiy makonini qurish».
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti (SMMTI) direktori Eldor Aripov ochilish so‘zida Termiz shahrida forum o‘tkazilayotganining ramziy ahamiyatiga e’tibor qaratdi. “Markaziy va Janubiy Osiyoning chorrahasida joylashgan bu qadimiy shahar asrlar davomida mintaqalararo bog‘liqlikning ‘tugun nuqtasi’ bo‘lib kelgan”, — dedi mutaxassis.
U shuningdek, Termiz zoroastrizm, buddizm, nasroniylik va islom an’analari shakllangan va rivojlangan madaniy va diniy muloqot markazi bo‘lganini ta’kidladi. Shahar Greko-Baktriya va Kushon davlatlari kabi qadimiy davlatlar o‘rtasida joylashgan, Temuriylar davrida esa savdo, hunarmandchilik va ilmiy-ma’rifiy markaz sifatida gullab-yashnagan.
Bundan tashqari, mutaxassis Termiz orqali qadimiy Shimoliy savdo yo‘li o‘tganini eslatdi, u Hindistonni Markaziy Osiyo bilan bog‘lagan. Hozirda shahar faol modernizatsiya qilinmoqda va O‘zbekistonning janubiy darvozasi sifatidagi rolini tiklab, yana Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi muhim bog‘lovchi halqaga aylanmoqda.
“Termizning boy tarixiy merosi hamkorlikning yagona makonini shakllantirish uchun mustahkam poydevor yaratadi, bu esa umumiy rivojlanish uchun yangi strategik imkoniyatlarni ochadi”, — dedi u.
Ushbu fikrni rivojlantirar ekan, Aripov Termiz dialogi o‘tkazilishining ahamiyatiga e’tibor qaratdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, “global beqarorlik sharoitida barcha tomonlarning hurmat va teng huquqli ishtirokiga asoslangan erkin va konstruktiv muloqot ilgari hech qachon bo‘lmagandek muhim”.
Mutaxassis ta’kidlashicha, bu mantiq asosida 2021-yil iyulida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yuqori darajadagi xalqaro konferensiya o‘tkazilgan — “Markaziy va Janubiy Osiyo: mintaqaviy o‘zaro bog‘liqlik. Qiyinchiliklar va imkoniyatlar”, shuningdek, 2022-yilda BMT ushbu mavzuda tegishli rezolyutsiyani qabul qilgan. Bu qadamlar yangi mintaqaviy kun tartibini — hamkorlik va tarixiy aloqalarni tiklashga asoslangan kun tartibini yaratdi.
“Bugun bularni amalga oshirish uchun barcha zarur sharoitlar mavjud”, — dedi Aripov. Markaziy Osiyoda Janubiy Osiyo bilan o‘zaro aloqalarni chuqurlashtirish bo‘yicha mustahkam konsensus shakllanganligi, bu CASA-1000, TAPI va Transafg‘on koridor loyihalarining qo‘llab-quvvatlanishi bilan tasdiqlangan.
Shuningdek, SMMTI direktori Afg‘oniston asta-sekin o‘zgarib, atrofidagi mamlakatlar bilan tinch va hamjihat yashashga intilayotganini qayd etdi. Mamlakatning Markaziy Osiyo bilan birga mintaqaviy aloqalarga to‘liq integratsiyalashishga qiziqishi ikki mintaqa o‘rtasidagi bog‘liqlikni mustahkamlash uchun tarixiy imkoniyat ochmoqda.
Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir haqida gapirar ekan, Aripov so‘nggi yillarda u barqaror rivojlanayotganini, bunda iqtisodiy kun tartibining asosiy rol o‘ynayotganini ta’kidladi. O‘tgan yil yakunlariga ko‘ra, o‘zaro tovar ayirboshi 5 milliard dollardan oshgan. Biroq, uning fikricha, bu raqamlar hududlarning katta imkoniyatlariga nisbatan hali juda kam.
Iqtisodiy hamkorlikni yangi sifat darajasiga olib chiqish uchun savdo jarayonlarini soddalashtirish, ko‘p variantli transport koridorlari tizimini yaratish va energetika infratuzilmasini rivojlantirish zarur, dedi ekspert.
Ushbu kontekstda, Aripov Transafg‘on koridorini qurish loyihasining tezroq amalga oshirilishining strategik muhimligiga alohida e’tibor qaratdi. Uning ta’kidlashicha, loyiha amalga oshirilgach, mintaqa mamlakatlari Hind okeani portlariga eng qisqa yo‘lga ega bo‘lib, Janubiy Osiyoni Markaziy Osiyo, Rossiya, Xitoy va Yevropa bozorlariga bog‘laydi.
Mutaxassis umid bildirdiki, Termiz dialogi nizolardan va qarama-qarshiliklardan xoli, mintaqalarning farovonligi yo‘lida hamkorlik prinsipiga asoslangan yangi munosabatlar paradigmasini taklif etadi.
Ushbu kontekstda, nutqini yakunlar ekan, SMMTI direktori O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev so‘zlarini keltirdi: “Markaziy va Janubiy Osiyoning tarixiy va tsivilizatsion umumiyligi, mamlakatlarimiz va xalqlarimizning umumiy manfaatlari — biz birgalikda farovon kelajak qurishimiz mumkin bo‘lgan mustahkam poydevor. Hamkorlikni mustahkamlash, samarali mintaqaviy o‘zaro bog‘liqlikni ta’minlashsiz bugungi qiyinchiliklarni yengib o‘tish mumkin emasligini anglash vaqti keldi”.
Eslatib o‘tamiz, Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik bo‘yicha Termiz dialogining birinchi majlisi «Tinchlik, do‘stlik va farovonlik umumiy makonini qurish» mavzusida 19-21 may kunlari Termizda o‘tkazilmoqda.
Tadbir SMMTI, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi tomonidan tashkil etildi.
Forumda Markaziy va Janubiy Osiyo, Yevropa, MDH davlatlari, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi, Amerika, Yaqin Sharqdan jami taxminan 200 nafar ishtirokchi yig‘ildi. Ular orasida siyosiy-iqtisodiy va biznes doiralari vakillari, moliyaviy institutlar, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar, shuningdek, dunyoning yetakchi tahliliy va ilmiy tadqiqot markazlarining taniqli ekspertlari bor.
